Sprzedaż udziałów w spółce z o.o.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest jedną z najczęściej występujących form spółki kapitałowej niezależnie od szerokości geograficznej. Do tej pory mieliśmy okazję przybliżyć różne kwestie związane z założeniem i prowadzeniem działalności gospodarczej w formie spółki z o.o., tak w Polsce jak i za granicą, a także przedstawić jej zalety i wady w rożnych ujęciach. Teraz skupimy się na fakcie, iż integralną częścią formy spółki kapitałowej są udziały, czyli część kapitału zakładowego będąca wkładem danego wspólnika. Nie mieliśmy wcześniej okazji wspomnieć, że umowa spółki nie może pozbawić wspólnika prawa do sprzedaży takowych udziałów, co może okazać się niezwykle istotne w pewnym momencie prowadzenia biznesu dla każdego przedsiębiorcy. Bardzo często powodem sprzedaży jest chęć spieniężenia inwestycji i wycofania się ze spółki. Zmiany w zakresie udziałów spółki z o.o. mogą wynikać także z konfliktu pomiędzy wspólnikami lub wynikać ze śmierci wspólnika i przejęcia udziałów przez spadkobierców. Ponieważ sprzedaż udziałów w spółce z o.o. bezpośrednio wpływa na funkcjonowanie całej spółki, należy ją dobrze zaplanować. Zacznijmy od dokładnego przybliżenia pojęcia „udział”, możliwości jego zbycia, a także wynikających z niej ograniczeń.

Udziały w spółce z o.o.

Jako udział w spółce można rozumieć wkład danego wspólnika, ale także cząstkę (ułamek) kapitału zakładowego spółki z o.o.. Pojęcie udziału można więc określić jako część kapitału zakładowego wyrażoną konkretną kwotą. Posiadanie udziałów spółki to więc nic innego, jak bycie jej wspólnikiem, a to wiąże się z posiadaniem praw i obowiązków wynikających z uczestnictwem w spółce.

Kapitał zakładowy spółki z o.o. dzieli się na udziały o równej bądź nierównej wartości nominalnej. O tym, czy wspólnik może mieć tylko jeden, czy więcej udziałów decyduje umowa spółki z o.o.. W przypadku, gdy wspólnik może posiadać więcej niż jeden udział, wszystkie udziały w kapitale zakładowym powinny być równe i są niepodzielne. Zmiana wartości udziałów może nastąpić jedynie poprzez zmianę umowy spółki. Wartość nominalna samego udziału nie może być niższa niż 50 złotych. Możliwe jest także posiadanie przez każdego ze wspólników tylko jednego udziału. W takiej sytuacji udziały nie muszą być równej wartości, a co najważniejsze można je dzielić.

Spośród udziałów w spółce można wyróżnić udziały uprzywilejowane, czyli udziały o szczególnych uprawnieniach oraz udziały zwykłe. Udziały uprzywilejowane muszą być określone w umowie spółki, jeżeli jest inaczej – wspólnicy mają równe prawa i obowiązki w spółce. Uprzywilejowanie może dotyczyć różnych praw, jakie posiada wspólnik np. prawa głosu czy prawa do zysku lub sposobu uczestniczenia w podziale majątku w chwili likwidacji spółki. W przypadku uprzywilejowania w zakresie prawa głosu dotyczy ono tylko udziałów o równej wartości nominalnej. Przywilej ten pozwala, aby na zgromadzeniu wspólników na jeden udział przypadał więcej niż jeden głos (ale nie więcej niż trzy głosy na udział).

Udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością można podzielić również ze względu na charakter wniesionego przez wspólników wkładu. Udziały gotówkowe wspólnicy nabywają za wkład pieniężny, natomiast udziały aportowe – za wkład niepieniężny, którym może być np. określone prawo majątkowe lub rzecz. Umowa spółki w sposób szczegółowy określa przedmiot wkładu aportowego, osobę wspólnika oraz liczbę i wartość nominalną objętych w ten sposób udziałów.

Na udziały w spółce z o.o. nie mogą być wystawiane dokumenty na okaziciela, imienne czy na zlecenie. Potwierdzenie posiadania udziałów wynika z umowy spółki z o.o., umowy nabycia udziałów bądź oświadczenia o objęciu udziałów. Wymienione powyżej dokumenty muszą znaleźć się w aktach rejestrowych spółki. Wspólnicy, którzy posiadają co najmniej 10% udziałów, figurują dodatkowo w Krajowym Rejestrze Sądowym.

Księga udziałów spółki z o.o.

Do obowiązków zarządu każdej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością należy prowadzenie księgi udziałów, która zawiera między innymi imię i nazwisko/ firmę (nazwę) i siedzibę każdego wspólnika, adres oraz liczbę i wartość nominalną jego udziałów. Każdy ze wspólników spółki z o.o. ma możliwość przeglądania księgi udziałów. Zmiana składu spółki wymaga złożenia w sądzie rejestrowym podpisanej przez wszystkich członków zarządu nowej listy wspólników, uwzględniającej liczbę i wartość nominalną udziałów każdego ze wspólników oraz zawierającej wzmiankę o ustanowieniu zastawu lub użytkowaniu udziału.
Dlaczego prowadzenie księgi udziałów jest tak istotne dla spółki z o.o.?
Po pierwsze – zawiera szczegółowe dane każdego ze wspólników spółki z o.o., co przydaje się podczas zawiadamiania o zgromadzeniu wspólników. Posiadając aktualne dane adresowych wspólników, zarząd spółki ma pewność, że korespondencja wysyłana do udziałowców dotrze do adresatów, a tym samym uniknie nieprawidłowego zwołania zgromadzenia.
Po drugie – dzięki temu, że księga udziałów zawiera najważniejsze informacje o funkcjonowaniu spółki, możliwe jest monitorowanie zmian i kształtowania się struktury udziałów na przestrzeni czasu. Prowadzenie takiej ewidencji pomaga także w sprawnym funkcjonowaniu spółki z o.o.. Ponieważ w Krajowym Rejestrze Sądowym figurują tylko wspólnicy posiadający co najmniej 10% udziałów w kapitale zakładowym spółki z o.o., księga udziałów pozwala na szybkie i sprawne ustalenie pozostałych podmiotów, czy odtworzenie historycznych zgromadzeń wspólników.

Uchylanie się od prowadzenia księgi udziałów może skutkować nieprzyjemnymi sankcjami. Sąd rejestrowy może nałożyć grzywnę na członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, która nie prowadzi księgi udziałów zgodnie z przepisami. Kara grzywny może sięgnąć nawet 20 tys. zł. Dodatkowo w przypadku wyrządzenia spółce szkody, brak księgi udziałów będzie potraktowany jako zaniechanie członków zarządu spółki, a w konsekwencji pociągnie ich do odpowiedzialności.

Czy można sprzedać udziały w spółce z o.o.?

Jedną z cech spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest dynamika zmian jej składu. Wspólnicy mogą wstępować do spółki poprzez nabycie udziałów, ale także rezygnować z dalszego udziału w spółce poprzez ich sprzedaż. Zbycie udziału jest możliwe tylko wtedy, gdy tak stanowi umowa spółki z o.o., a sama spółka jest zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym.

Przy sprzedaży udziałów kluczowe jest zachowanie prawidłowej formy umowy, wymaganej przepisami prawa. Dokument w formie pisemnej musi zawierać podpisy potwierdzone notarialnie – niezachowanie formy aktu notarialnego sprawia, że sprzedaż udziałów w spółce z o.o. uznaje się za nieważną. Po zawarciu umowy zbywca lub nabywca udziałów ma obowiązek poinformować spółkę o zmianie udziałowca. Zarząd spółki z o.o. po otrzymaniu takiej informacji aktualizuje księgę udziałów, a do Krajowego Rejestru Sądowego trafia nowa lista wspólników uwzględniająca liczbę oraz wartość ich udziałów. Obowiązkiem nabywcy jest złożenie deklaracji podatkowej oraz opłacenie 1% podatku od wartości nabytych udziałów.

W przypadku, gdy wspólnicy posiadają tylko jeden udział (a umowa spółki nie stanowi inaczej), dopuszczalna jest sprzedaż ułamkowej części udziału. Jeśli umowa spółki z o.o. na to nie pozwala udział wspólnika może zostać sprzedany jedynie w całości, czego konsekwencją jest wystąpienie ze spółki. W wyniku sprzedaży części udziału jego wartość nie może być niższa niż 50 zł.

Ograniczenia w zbywaniu udziałów, pomimo iż każdy wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ma prawo do sprzedaży całości lub części udziałów, w niektórych wypadkach prawo to podlega ograniczeniom. Pierwszym krokiem podczas sprzedaży udziałów jest dokładne zapoznanie się z umową spółki z o.o.. Często umowa zawiera przepisy, które ograniczają lub całkiem uniemożliwiają zbycie udziałów. Celem stosowania takich zapisów w umowie spółki jest kontrolowanie zmiany składu wspólników. Udziałowcy zabezpieczają się w ten sposób przed napływem nowych, niedoświadczonych bądź niesprawdzonych wspólników, w perspektywie czasu wpływając na losy spółki.
Sprzedaż udziałów w spółce z o.o. można ograniczyć na wiele sposobów. Jednym z nich jest wskazanie określonych osób mogących zostać nabywcami udziałów.
Ograniczenia dotyczące osoby nabywcy wskazują określone warunki do spełnienia, np.: nabywcą może zostać tylko osoba reprezentująca określony zawód, wykształcenie, płeć bądź posiadająca określone uprawnienia czy koncesje. Takie zapisy pozwalają wspólnikom tworzącym spółkę z o.o. kontrolować krąg osób będących potencjalnymi udziałowcami. Innym sposobem na ograniczenie sprzedaży udziałów jest konieczność uzyskania zezwolenia od odpowiednich osób lub organu.
Jeżeli zbycie udziału uzależnione jest od zgody spółki, zarząd musi udzielić jej w formie pisemnej, chyba że umowa spółki precyzuje wyrażenie zgody w innej formie. W przypadku, gdy zarząd odmówi udzielenia zgody, sprzedający swoje udziały może wystąpić do sądu rejestrowego, który może zezwolić na ich zbycie, jeżeli dopatrzy się ważnych powodów. W takim przypadku spółka z o.o. może przedstawić innego nabywcę, w terminie wyznaczonym przez sąd rejestrowy. Jeżeli nie dojdzie do porozumienia, to właśnie sąd na wniosek wspólnika lub spółki określa cenę nabycia i termin jej zapłaty. W trudnych przypadkach istnieje możliwość zasięgnięcia opinii biegłego.

Prawo pierwszeństwa nabycia udziałów

Prawo to nie jest uregulowane w kodeksie spółek handlowych ani kodeksie cywilnym, dlatego umowa spółki z o.o. lub późniejsze uchwały muszą określać szczegółowe warunki sprzedaży udziałów. Można potraktować je jako prawo umowne. Oprócz zbycia udziałów prawo pierwszeństwa może dotyczyć także zamiany, darowizny lub wniesienia udziałów aportem do innej spółki.
Osoba zbywająca udziały ma obowiązek zawiadomić o swoich zamiarach wszystkich wspólników spółki. Zawiadomienie w formie pisemnej musi zawierać najistotniejsze elementy planowanego zbycia – cena, warunki rozliczenia, termin zapłaty, wskazanie osoby trzeciej, w sytuacji, gdy wspólnicy nie skorzystają z prawa pierwszeństwa bądź sposób wyłonienia nabywcy, w sytuacji, gdy z powyższego prawa będzie chciał skorzystać więcej niż jeden wspólnik. Zwyczajowo wspólnicy w ciągu miesiąca od chwili zawiadomienia mają możliwość zaakceptowania warunków i nabycia udziałów po ustalonej cenie.

Prawo pierwokupu

W odróżnieniu od prawa pierwszeństwa nabycia, prawo pierwokupu jest uregulowane w kodeksie cywilnym, a co za tym idzie – nie wymaga szczegółowego uregulowania w umowie spółki z o.o.. Dotyczy ono wyłącznie sprzedaży udziałów, a korzystający z prawa wspólnik nabywa udziały według zasad ustalonych w umowie sprzedaży zawartej pomiędzy nim a osobą zbywającą swoje udziały. Wspólnik występujący ze spółki z ograniczoną odpowiedzialnością po zawarciu umowy sprzedaży udziałów ma obowiązek poinformować uprawnionych wspólników o jej treści. Skorzystanie z prawa pierwokupu podczas sprzedaży udziałów wymaga złożenia pisemnego oświadczenia poświadczonego podpisem notarialnym.

Prawo ciągnienia

Wspólnik zbywający całość udziałów na rzecz osoby trzeciej ma możliwość skorzystania z powyższego prawa poprzez żądanie od pozostałych wspólników zbycia udziałów w spółce nabywcy na identycznych zasadach. Zaakceptowanie oferty wymaga złożenia pisemnego oświadczenia do osoby trzeciej poświadczonego podpisami notarialnymi.

Ponieważ udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością stanowią zbiór praw i obowiązków wspólnika, ich zbycie musi być przemyślane. Wspólnicy mają możliwość swobodnej sprzedaży, zamiany czy darowizny swoich udziałów, przez co wpływają bezpośrednio na losy spółki. Za pomocą różnych ograniczeń mogą modyfikować prawo do sprzedaży udziałów, zabezpieczając zarówno siebie, jak i całą firmę. Z drugiej jednak strony ograniczenia te wymuszają na wspólnikach dobre zaplanowanie procesu sprzedaży udziałów.
W następnym tekście od, którego powinniśmy zacząć cykl artykułów na naszym blogu będziesz przeczytać na temat umowy spółki z o.o..